آیت الله شیخ احمد پایانی در سال 1306 هجری شمسی در شهر اردبیل چشم به جهان گشود. خانواده او خانواده ای متدین بود و پدرش، دارای قلبی پاك و باطنی با صفا بوده، به گونه ای كه نیایش او با پروردگار به گفته بسیاری سوزناك و از صمیم دل بوده است. این پدر، هنگامی كه طبق عهدنامه گلستان، بخشی از خاك ایران به روسیه واگذار شد، در آن مناطق زندگی می كرد و چون روسیه كمونیستی با مظاهر دین، به هر وجه كه می بود، مبارزه می كرد، از آنجا به اردبیل نقل مكان كرد. آیت الله پایانی یگانه فرزند باقی مانده خانواده و بسیار مورد علاقه و عطوفت پدر و مادر بود. والدین ایشان با هم خویشاوند بوده هر دو از جانب مادر به یكی از سادات صحیح النسب و جلیل القدر منتسب می شوند كه همواره از جهت علم و عمل سرآمد منطقه بوده اند.
دوران تحصیل

استاد پایانی تحصیلات خود را از پنج سالگی و در مكتب خانه آغاز كرد. در آنجا تجوید و قرائت قرآن، گلستان، نصاب الصبیان را فرا گرفت و پس از آن در مدارس دولتی، تحصیلات ابتدایی را آموخت. در چهارده سالگی و در فضای بسیار تاریك آن زمان كه به تعبیر استاد ورود به سلك روحانیت استقبال از مرگ و مخالف با مصالح دنیوی و مادی به شمار می رفت و در زمانی كه بسیاری از طلاب از حوزه علمیه خارج و بصورت گمنام به كاری دیگر مشغول می شدند ایشان با میل و علاقه شخصی و با تشویق و عنایت نزدیكان، به مدرسه علمیه ملا ابراهیم شتافت و دروس مقدمات را آغاز كرد. دروس مقدمات را با وجود كمی استاد و زحمات فراوان فرا گرفت. روزگار نوجوانی او با سیطره حزب توده در آذربایجان همراه بود واز این رو، هتاكی فراوان به روحانیت توسط این حزب، رو به افزونی بود. اینها خللی در عزم طلبه جوان ایجاد نكرد و در همان سالها به لباس مقدس روحانیت ملبس بود.

با اتمام دروس مقدمات برای بهره مندی از محضر استادان حوزه علمیه قم، راهی شهر قم شد. در قم نیز دروس دوره سطح را نزد استادان برجسته آن زمان در مدتی اندك فرا گرفت و سپس در دروس خارج فقه و اصول علمای بزرگی همچون آیت الله العظمی سید محمد حجّت كوه كمری(ره) و آیت الله العظمی سید محمد حسین بروجردی(ره) شركت كرد و پایه های علمی و اجتهادی خویش را استوار ساخت. او دارای اجازه نقل روایت از استادش آیت الله العظمی حجّت بود. او در طی سالها از تدریس نیز باز نماند و همواره در دروس اخلاق شركت جدی داشت تا در كنار علم، عمل خویش را با اهداف الهی و دینی منطبق سازد.
استادان و دوستان

آیت الله پایانی در سال های تحصیل خود، محضر علمای بسیاری را درك كرد. او كه مقدمات حوزه را در اردبیل طی كرده بود، برای تحصیل دوره سطح به قم آمد. او رسائل را نزد آیت الله سلطانی طباطبایی(ره) و مكاسب را نزد آیت الله مجاهدی(ره) فرا گرفت. برای فراگیری كفایه نیز به درس آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره) رفت. سپس به درس خارج فقه آیت الله حاج سید محمد كوه كمری(ره) رفت و پس از آن در درس خارج فقه آیت الله العظمی سید محمد حسین بروجردی(ره) حضور یافت. بعد از آن در درس فقه و اصول آیت الله سید محمد محقق داماد(ره) كه از درس های مهم و فنّی آن روزگار به شمار می آمد، شركت جست و مدتی نیز در درس امام خمینی(ره) و آیت الله العظمی گلپایگانی(ره) و آیت الله العظمی شریعتمداری حاضر شد.

استاد پایانی در طی این سال ها از نصایح و اندرزهای استادان خود نیز بهره مند بود و بسیاری از آنها را، بعدها برای شاگردان خود در سطوح گوناگون باز می گفت.

آیت الله پایانی در سالهای تحصیل خود با بسیاری از طلاب فاضل آن روزگار رابطه دوستی داشت كه از جمله آنها می توان از آیت الله مشكینی، آیت الله اردبیلی، آیت الله احمدی میانجی(ره)، آیت الله جعفر سبحانی و آیت الله مكارم شیرازی نام برد.
فعالیت های علمی و فرهنگی

آیت الله شیخ احمد پایانی همزمان با تحصیل به تدریس اهتمام ویژه ای داشت بگونه ای كه تمام كتب متداول حوزه را در سطوح مختلف تدریس فرمودند. وی ابتدا به تدریس كتاب های حاشیه ملا عبدالله و معالم الاصول پرداخت و پس از آن نزدیك به پنجاه سال به تدریس كتاب های مهم فقه و اصول مانند قوانین، شرح لمعه، رسائل، مكاسب و كفایه اشتغال داشت. درس او همواره مملو از جمعیت بود و هزاران طلبه از كوثر سخنان او بهره مند بودند؛ به گونه ای كه درس ایشان از پررونق ترین دروس حوزه به شمار می آمد. از دیگر فعالیت های علمی آیت الله پایانی می توان به شركت در جلسه دیرپای تفسیر قرآن كریم اشاره كرد كه با حضور بزرگان و فضلای حوزه تشكیل می گردید. از دیگر اعضای این جلسه می توان به افرادی همچون حضرات آیات احمدی میانجی، شبیری زنجانی، میرمحمدی، سید مهدی روحانی و آذری قمی اشاره كرد.

از ویژگی های او، صرف كردن اكثر اوقات به مطالعه، تحقیق و مباحثه و نیز دقت شایان تحسین در برداشت از آیات و روایات برای استنباط بود. وظیفه شناسی از دیگر ویژگیهای او بود، به گونه ای كه بارها از او درخواست كردند به تدریس درس خارج بپردازد و او هر بار از آن امتناع می ورزید و تدریس مكاسب را وظیفه خود می دانست. او به خوبی می دانست كه پایه های اجتهاد طلاب در دوران سطح نهاده می شودو با توجه به كمبود استادان خبره در تدریس كتب شیخ انصاری، وقت خود را مصروف آن كرد و از هرگونه شهرت طلبی پرهیز داشت.

صبر و اخلاق خوش او تا آنجا بود كه به طلاب اجازه می داد كه در هر وقت از شبانه روز پرسشی دارند، مطرح سازند تا او به خوبی آن را پاسخ گوید. بی اعتنایی به مادیات از دیگر ویژگیهای او بود و به نظم در كارهایش، به ویژه در ساعت شروع و پایان درس بسیار اهمیت می داد و تعطیلی های دروس را موجب ضایع شدن وقت طلاب می دانست. از این رو با وجود بیماری اش تا روزی كه جان در بدن داشت به تدریس می پرداخت.

امانت داری، صداقت، خیرخواهی، تعصب دینی، زهد و بی رغبتی به زخارف دنیوی از جلوه های روشن منش ایشان بود. تمام عمر را در خانه ای قدیمی و فاقد هر گونه امكانات رفاهی گذراند. به عبادت و بندگی خداوند و ارادت به خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام مخصوصاً حضرت سید الشهداء علیه السلام پایبند بود. زیارت رجبیه حضرت ثامن الحجج علیه السلام را تا حد توان بجای می آورد و همواره پیش از تدریس به زیارت حرم مطهر حضرت معصومه علیها السلام مشرف می شد.
تألیفات

از استاد پایانی تألیفات بسیاری بر جای مانده است كه برخی از آنها به شرح زیر است:

1- تقریرات فقه آیت الله العظمی كوه كمری(بحث بیع)؛

2 ـ فهرست جامع الشّتات مرحوم میرزای قمی؛

3 ـ ارشاد الطالب الی حقایق المكاسب(شرح مكاسب)؛

4 ـ حاشیه كفایه الاصول؛

5 ـ حاشیه مكاسب؛

6 ـ رساله فی احكام الاراضی و اقسام ها(در مجموعه مقالات كنگره شیخ انصاری)؛

7 ـ رساله فی بیع الفضولی(در مجموعه مقالات كنگره محقق اردبیلی)
تقریرات

تقریرات درس ایشان نیز تا به حال در دو كتاب نگاشته شده است:

1- در كلاس درس مكاسب، نوشته رضا محمودی؛

2 ـ در محضر شیخ انصاری، نوشته جواد فخار طوسی.

آیت الله پایانی در غیر ایام درسی، به تبلیغ در مناطق مختلف كشور از جمله مناطق مرزی شمال غربی كشور كه عقاید مردم در معرض تهدید بود می پرداخت و مردم را با مسائل دینی و سیاسی آشنا می ساخت كه این مسافرتها تا پایان عمرش ادامه داشت.
فعالیت های سیاسی

استاد احمد پایانی در سالیان عمر شریف خود از فعالیت های سیاسی باز نماند و همراه با سیل خروشان ملت در براندازی رژیم منحوط پهلوی و كوتاه كردن دست ابرقدرتها و استعمارگران از ایران اسلامی، نقش بسزایی را ایفا كرد. او همواره در سخنرانی ها و راهنمایی های خود مردم را به برپایی نظامی اسلامی، آن هم با رهبری مرجعیت دینی آن زمان، امام خمینی(ره) تشویق می كرد.

از فعالیت های مهم او در عرصه سیاسی، شركت و عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود؛ به طوری كه نام او در زیر بسیاری از اعلامیه های مبارزاتی آن مركز به چشم می خورد. او پس از انقلاب نیز همواره پشتیبان ولایت فقیه بود و مردم را به اطاعت از فرمانهای امام(ره) و مقام معظم رهبری فرا می خواند.

سرانجام آیت الله شیخ احمد پایانی پس از عمری تلاش در راه تعالی اسلام، در 26 اسفند ماه 1375 مطابق با ذیقعده 1417 به جوار رحمت حق شتافت. پس از تشییع كم نظیر پیكر پاكش، آیت الله العظمی زنجانی بر پیكرش نماز گزارد و سپس او را در جوار مرقد استادش آیت الله سید محمد محقق داماد، در صحن مطهر حضرت معصومه علیها السلام به خاك سپردند.